حق با کودکان است، حقوق‌شان را به رسمیت بشناسیم

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: محمدمهدی سیدناصری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه حقوق کودکان و نویسنده کتاب‌هایی چون: «سازمان ملل متحد را بهتر بشناسیم»، «حمایت از حقوق کودکان در اسناد سازمان ملل متحد»، «حمایت از حقوق کودکان از منظر حقوق بین الملل بشردوستانه» و «حقوق فردی و اجتماعی کودکان» و «حمایت از حقوق کودکان کار در اسناد سازمان ملل متحد» به مناسبت هفته ملی کودک و روز جهانی کودک یادداشتی را برای مهر ارسال کرده است که در ادامه آن را خواهید خواند:

هفته ملی کودک در سال ۱۴۰۱ با شعار حال خوش کودکی، رنگ خوش زندگی هم‌زمان با ۱۶ مهر (روز جهانی کودک) آغاز می‌شود و تا جمعه ۲۲ مهر ادامه می‌یابد. پوستر هفته ملی کودک با تاکید بر حق بر داشتن تفریح و سرگرمی کودکان طراحی شده است. در ماده ٣١ کنوانسیون حقوق کودک به ابعاد فرهنگی، هنری از جمله کلیه زمینه‌هایی که موجبات تفریح و آرامش و در نتیجه، پرورش خلاقیت‌های مناسب کودک را فراهم می‌آورد، اشاره شده و کشورهای عضو، موظف به محترم شمردن و فراهم نمودن و توسعه بخشیدن چنین حقی شده‌اند. البته وظیفه حاکمیت تضمین اعمال و اجرای حق تفریح، بازی و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی هنری کودک است و ضروری است دولت فضاهای مناسب و متعددی را برای بازی کودکان فراهم کند.

کودکی دوره‌ای شیرین از زندگی است. زمانی به شیرینی آن پی خواهیم برد که سال‌ها از این دوران گذشته و به بزرگسالی رسیده‌ایم. کودکان فرشتگان زمینی هستند و در منابع دینی احادیث زیادی برای توجه و مهربانی به کودکان آمده است. روز کودک روزی است که در آن باید درباره اهمیت کودکان و حقوق و آزادی‌های آنان بیشتر بدانیم و به آنها کمک کنیم تا شاد و سالم رشد کنند. از نیازهای اصلی کودکان، بازی است که نقش مهمی در تقویت قوای جسمانی و عقلانی کودک دارد چراکه کودک ضمن بازی باید نقشی برای خود انتخاب کند (به طور مثال معلم، خلبان و وکیل…) پس باید برای اجرای نقش در ذهن خود رفتار و حرکات و گفتار را تصور کند، ابزار و وسایلی را به کار گیرد، ضمن بازی ملزم است تا مقرراتی که بازی را شکل می‌دهد به کار گیرد و درباره قوانین بازی با همبازی‌ها توافق کند بنابراین از طریق تقلید الگوهای رفتاری دیگران رفتار و شخصیت خودش را شکل می‌دهد.کودک به‌ویژه با بازی‌های دسته‌جمعی مبتنی بر همکاری، تعامل با دیگران را می‌آموزد و به ارزش کودکان دیگر که بی‌آنها بازی مقدور نیست، پی می‌برد. این امر سبب ایجاد روحیه مسامحه و بردباری در کودک می‌شود. هر بازی برای کودک نمی‌تواند واجد این آثار مثبت باشد؛ بازی‌های منفی (یعنی بازی‌هایی که خشونت، قانون گریزی، هنجارشکنی و…) را به کودک آموزش می‌دهد باید منع و آسیب‌شناسی شود. بازی‌هایی که برای کودکان طرح می‌شوند باید واجد کارکردهای مثبت باشد و این گونه بازی‌ها را می‌توان «بازی مطلوب» نامید.

تاریخچه روز جهانی کودک

تاریخچه روز جهانی کودک، به طور رسمی به سال‌های پس از جنگ جهانی دوم باز می‌گردد. اما ایده برگزاری روز جهانی کودک، به «کنفرانس جهانی برای رفاه کودکان» که بین نمایندگان ۵۴ کشور در ماه اوت سال ۱۹۲۵ میلادی در ژنو برگزار شد، تا منشوری در دفاع از حقوق کودکان تصویب کنند، باز می‌گردد. به طور رسمی تاریخچه روز جهانی کودک، به سال‌های پس از جنگ جهانی دوم بر می‌گردد. در سال ۱۹۵۲ میلادی سازمان آمریکایی برای رفاه کودکان، سازمان ملل متحد را فراخواند تا روزی را به عنوان روز جهانی کودک برگزار کند. سازمان ملل متحد این پیشنهاد را پذیرفت و در تاریخ ۲۱ سپتامبر ۱۹۵۴، در جریان نهمین مجمع عمومی سازمان ملل این مجمع به صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) مأموریت داد تا یک روز در سال را به مناسبت روز جهانی کودک برگزار کند .۲۰ نوامبر از سوی سازمان ملل متحد روز جهانی کودک نامگذاری شده است. اهدافی برای تعیین این روز وجود داشت که شامل تشویق کردن کودکان در همه نژادها، جمعیت‌ها و مذهب‌ها بود تا زمان بیشتری را در کنار هم سپری کنند، یکدیگر را بشناسند و تفاوت‌های هم را محترم بشمارند. همچنین دولتمردان را در سراسر جهان سوق می‌داد که توجه بیشتری به رفاه و شادکامی کوچک‌ترین شهروندان خود داشته باشند. یکی دیگر از اهداف مهم این بود که همه کودکان بتوانند به تحصیلات دسترسی داشته باشند و به مدرسه بروند. افزایش آرامش و احترام و رفع نگرانی محیطی برای کودکان نیز جز اهداف روز جهانی کودک محسوب می‌شود.

روز جهانی کودک در بیش از ۵۰ کشور جهان در تاریخ اول ژوئن جشن گرفته می‌شود اما این روز از سوی یونیسف ۲۰ نوامبر تعیین شده است. اگر چه روز جهانی کودک در تاریخ ۲۰ نوامبر است اما هر کشوری که در این فستیوال‌ها شرکت می‌کند، تاریخ مخصوص به خودش را جدا از هدف اصلی دارد. مثلاً در کشور کوبا روز کودک در تاریخ ۲۳ دسامبر است، یعنی سومین یکشنبه ماه جولای؛ و در لهستان اول ماه ژوئن به این روز اختصاص داده شده است. روز کودک در نیوزلند در اولین یکشنبه ماه مارچ، تایوان و هنگ گنگ چهارم آوریل، بنگلادش ۱۷ مارچ، فلسطین پنجم آوریل، ترکیه ۲۳ آوریل، کره جنوبی و ژاپن پنجم مِی، اسپانیا و انگلیس دومین یکشنبه ماه مِی برگزار می‌شود.

در کشور عزیزمان ایران نیز روز ۹ اکتبر به عنوان روز جهانی کودک طی جلسه‌ای بین نمایندگان وزارت آموزش و پرورش، سازمان بهزیستی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و برخی دیگر از نهادها تشکیل و در نهایت، اعلام شد اما در ادامه این تاریخ، به ۸ اکتبر برابر با ۱۶ مهرماه تغییر یافت. تصمیم این گروه به دفتر یونیسف در ایران اطلاع و به عنوان روز جهانی کودک در ایران به رسمیت شناخته شد و بعد از تصویب شورای فرهنگ عمومی این روز به تقویم رسمی کشور اضافه شد.

کودک به چه کسی گفته می‌شود؟

در اصطلاح علم حقوق، «کودک یا صغیر به کسی گفته می‌شود که از نظر سن به نمو جسمانی و روانی لازم برای زندگی اجتماعی نرسیده باشد.» در ماده ۱ پیمان نامه جهانی حقوق کودک سازمان ملل متحد در تعریف کودک این گونه آمده است: کودک یعنی انسان زیر ۱۸ سال مگر اگر که بر طبق قانون قابل اعمال، سن قانونی کمتر تعیین شده باشد.

امروزه رشد سریع دنیای دیجیتال، فضای سایبری و نفوذ و تأثیر استفاده از فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات بر زندگی انسان‌ها به‌خصوص کودکان بسیار چشمگیر است. در کنار آن شیوع ویروس کرونا و افزایش استفاده از فضای مجازی که نقش مؤثری در تولید، انتشار و انتقال اطلاعات داشته است، سطح دسترسی به محتوای آنلاین را برای اقشار مختلف جامعه از جمله کودکان افزایش داده است. در عین حال این شرایط بستری برای محدود شدن یا نقض حقوق افراد ایجاد کرده است. در این میان حقوق کودکان به عنوان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه بیشتر در معرض تعرض و سو استفاده است. کودکان امروز زمان زیادی را برای فعالیت‌های آموزشی، تفریحی و سرگرمی در اینترنت و دنیای دیجیتال سپری می‌کنند و در معرض خطرات و تهدیدات بسیاری نیز قرار می‌گیرند. در این فضا که آسیب‌های متعددی کودکان را در فضای مجازی تهدید می‌کند، موضوع صیانت از حقوق کودک و نوجوان در فضای مجازی، مسئله‌ای مهم و درخور توجه است که باید از سوی دولت‌ها و سایر نهادهای دولتی و مدنی و سایر متولیان امور کودکان مورد حمایت ویژه قرار گیرد.

در عصر تکنولوژی آموزش و سلامت روانی کودکان با تمام تجربیات کسب‌شده نیازمند سازمان‌دهی است. ضمن اینکه مسائل مختلف در سیاست‌های یکپارچه در زمینه مراقبت و رشد کودکان و سیاست‌های پیشگیری و مراقبت از کودکان نیازمند به حمایت ویژه در زمینه‌های حقوق کودک، استانداردهای آموزشی، آموزش خود مراقبتی، مهارت‌های زندگی، محیط زندگی ایمن و اهمیت رسانه بر تربیت و رشد کودکان است. آموزش مسائل مختلف اهمیت زیادی دارد طوری‌که در زندگی افراد و حتی امور روزانه آنها به‌خوبی خود را نشان می‌دهد. در عصر تکنولوژی می‌بایست مربیان و معلمان و پدر و مادرها سواد دیجیتال خود را افزایش بدهند و آموزش ببینند زیرا استفاده از تکنولوژی به فرهنگ‌سازی و آموزش و سواد دیجیتال بالا نیاز دارد. روز جهانی کودکان تنها برای جشن گرفتن و شادی کودکان نیست، بلکه هدف از نامگذاری و برنامه‌های آن آگاهی بخشی به کسانی است که در سراسر جهان خشونت را در قالب سو استفاده، استثمار و تبعیض تجربه کرده‌اند یا آن را به وجود آورده‌اند. در برخی کشوها کودکان به عنوان کارگر مورد استفاده قرار می‌گیرند یا مشغول درگیری‌های مسلحانه و زندگی در خیابان‌ها هستند.

هفته ملی کودک فرصت مناسبی برای توجه بیشتر به کودکان و تبیین حقوق آنان به عنوان شهروندان فردا است. انسان‌های موفق امروز، کودکان آگاه دیروز بودند و کودکان موفق امروز، شهروندان توسعه‌یافته جامعه فردا خواهند بود. کودکان، برکت زندگی و سرمایه‌های آینده جامعه به شمار می‌آیند. آنان برای رشد و بالندگی خود، نیازها و در مفهوم دقیق‌تر حقوقی دارند که باید به درستی به آن پرداخت. با توجه به نقش بی بدیل خانواده در بالندگی شخصیت کودک، پیش از همه، پدر و مادرها، مربیان و معلمین و سپس جامعه باید این حقوق را به خوبی بشناسند و خود را مکلف به پاس داشت آن بدانند. روز جهانی کودک بهانه‌ای برای ورود به جهان کودکان است؛ برای ورود به این جهان باید آگاهی‌های خود را فراموش کنیم و با ناآگاهی‌های کودکانمان همراه شویم. «آینده» را انسان‌هایی می‌سازند که «امروز» کودک‌اند، کودکان ما «امروز» نیاز دارند که خوب زندگی کنند و به حقوق‌شان برسند.